რუ­ხი მგლე­ბის­გან წარ­მო­შო­ბი­ლი თა­ნა­მედ­რო­ვე ში­ნა­უ­რი ძაღ­ლი კვლა­ვაც ინარ­ჩუ­ნებს წი­ნაპ­რის ბევრ ინ­სტინქ­ტსა და ქცე­ვის თა­ვი­სე­ბუ­რე­ბას. გა­რე­უ­ლიც და ში­ნა­უ­რი ძაღ­ლე­ბიც ქმნი­ან ოჯა­ხურ ჯგუფს, ანუ ”ხრო­ვას” , რო­მე­ლიც ინ­სტინ­ქტუ­რად მის­დევს მკაც­რად ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბულ იე­რარ­ქი­ას.

ტრა­დი­ცი­უ­ლად ხრო­ვას ერ­თი წყვი­ლი მარ­თავს და აწეს­რი­გებს წევ­რებს შო­რის ურ­თი­ერ­თო­ბებს. იე­რარ­ქი­უ­ლი ცხოვ­რე­ბის წე­სი მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია მო­ში­ნა­უ­რე­ბუ­ლი ძაღ­ლე­ბის­თვი­საც – ისი­ნი თავს ადა­მი­ა­ნე­ბის ჯგუ­ფის წევ­რად მი­იჩ­ნე­ვენ, ამი­ტომ მათ ად­რე­უ­ლი ასა­კი­დან­ვე უნ­და მი­ე­თი­თოთ თა­ვი­ან­თი ად­გი­ლი. ამ შემ­თხვე­ვა­ში ძაღ­ლი თავს მშვი­დად გრძნობს და დამ­ჯერ ცხო­ვე­ლად ით­ვლე­ბა.



მარ­თა­ლი­ა, დღეს­დღე­ო­ბით უმ­თავ­რე­სად ადა­მი­ა­ნე­ბის დამ­ხმა­რე და კომ­პა­ნი­ო­ნი ძაღ­ლე­ბი გა­მოჰ­ყავთ, მაგ­რამ მათ მა­ინც შე­მორ­ჩათ ის თვი­სე­ბე­ბი, რაც მათ წი­ნაპ­რებს იცავ­და და გა­დარ­ჩე­ნა­ში ეხ­მა­რე­ბო­და. ძაღ­ლებს თვა­ლე­ბი ისე აქვთ გან­ლა­გე­ბუ­ლი, რომ მხედ­ვე­ლო­ბის ფარ­თო დი­ა­პა­ზო­ნს მო­იც­ვას; მახ­ვი­ლი სმე­ნის წყა­ლო­ბით კი წი­ნას­წარ იგე­ბენ მო­ახ­ლო­ე­ბუ­ლი საფ­რთხის შე­სა­ხებ. სა­ოც­რად გან­ვი­თა­რე­ბუ­ლი ყნოს­ვა ძაღ­ლის სა­სი­ცოცხ­ლოდ მნიშ­ვნე­ლო­ვან ია­რაღს წარ­მო­ად­გენს, რად­გან სწო­რედ მი­სი მეშ­ვე­ო­ბით გა­ნას­ხვა­ვებს მე­გო­ბარ­სა და მტერს და აგ­ნებს საჭ­მელ­-სას­მელს.




ხრო­ვის იე­რარ­ქია

მგლის როლს ხრო­ვა­ში უფ­რო უკეთ ასა­ხავს სიტყ­ვე­ბი: "მბრძა­ნე­ბე­ლი" და "დამ­ჯე­რი", ვიდ­რე ისე­თი ტერ­მი­ნე­ბი, რო­გო­რი­ც არის "დო­მი­ნან­ტი" და "მორ­ჩი­ლი". მგლე­ბის ოჯა­ხურ ჯგუფს სა­თა­ვე­ში უდ­გას  ალ­ფა წყვი­ლი, და­ნარ­ჩე­ნე­ბი კი მა­თი ნა­ში­ე­რე­ბი არი­ან. ალ­ფა წყვი­ლი არა მარ­ტო წი­ნამ­ძღო­ლობს ხრო­ვას, არა­მედ ახალ ქცე­ვე­ბსაც ას­წავ­ლის. ახალ­გაზ­რდა მგლე­ბი (ძი­რი­თა­დად ორ­ წელ­ზე ნაკ­ლე­ბი ასა­კის) შემ­დგომ­ში მი­მო­ი­ფან­ტე­ბი­ან ახალ ტე­რი­ტო­რი­ებ­ზე, სა­დაც სხვა მგლებს პო­უ­ლო­ბენ და სა­კუ­თარ ოჯა­ხურ დაჯ­გუ­ფე­ბებს ქმნი­ან.



ყმუ­ი­ლი

მგლე­ბის მსგავ­სად ზო­გი­ერ­თ ძაღლს, მა­გა­ლი­თად, ალას­კურ მა­ლა­მუტ­სა და რამ­დე­ნი­მე ჯი­შის მე­ძე­ბარს, გან­სა­კუთ­რე­ბით ბა­სეტს, ყე­ფა­ზე უფ­რო ყმუ­ი­ლი ახა­სი­ა­თებთ და ამ ბგე­რით სიგ­ნა­ლებს სი­ტუ­ა­ცი­ის მი­ხედ­ვით ცვლი­ან. ზოგ ჯიშს სა­ერ­თო­დაც არ ახა­სი­ა­თებს ყე­ფა. ბა­სენ­ჯის უჩ­ვე­უ­ლო აგე­ბუ­ლე­ბის ხორ­ხი, ანუ სახ­მო იო­გე­ბი აქვს და არ შე­უძ­ლია ყე­ფა, სა­მა­გი­ე­როდ, გა­მოს­ცემს – ჭყი­ვი­ლი­სა და ხითხ­ი­თის მსგავს ხმებს.



ყე­ფა

ძაღ­ლე­ბი ურ­თი­ერ­თო­ბის­თვის ყვე­ლა­ზე ხში­რად ყე­ფას მი­მარ­თა­ვენ, თუმ­ცა ის მათ­თვის უფ­რო მეტს ნიშ­ნავ­და წარ­სულ­ში, ვიდ­რე დღეს. ვე­ლუ­რი ძაღ­ლე­ბი, იმის მი­უ­ხე­და­ვად, რომ ხრო­ვა­ში ცხოვ­რობ­დნენ, დღის გან­მავ­ლო­ბა­ში ხში­რად სცილ­დე­ბოდ­ნენ ერ­თმა­ნეთს საკ­ვე­ბის ან მეწყ­ვი­ლის სა­პოვ­ნე­ლად, ყე­ფა კი დიდ მან­ძი­ლებ­ზე ურ­თი­ერ­თო­ბის სა­შუ­ა­ლე­ბას აძ­ლევ­და. გან­სხვა­ვე­ბით სუ­ნის­გან, რაც ძაღ­ლის მთა­ვარ სა­კო­მუ­ნი­კა­ციო სა­შუ­ა­ლე­ბას წარ­მო­ად­გენს, ყე­ფით ფი­ზი­კურ კვალს არ ტო­ვებ­დნენ და მტე­რიც ვერ აგ­ნებ­და.



დო­მი­ნან­ტის ქცე­ვა

რო­ცა თქვე­ნი ძაღ­ლი სხვა ძაღლს ზე­მო­დან მო­ექ­ცე­ვა და წი­ნა თა­თებს ზურ­გზე და­აწყ­ობს, ეს პო­ზა მის დო­მი­ნან­ტურ პო­ზი­ცი­ა­ზე მეტყ­ვე­ლებს. ასე­თი ქცე­ვა ხვა­დე­ბის გარ­და დო­მი­ნა­ნტ ძუ­ებ­საც ახა­სი­ა­თებთ. ზო­გა­დად, რო­ცა ერ­თი ძაღ­ლი მე­ო­რეს მინ­და­ო­ზე ან ზურ­გზე თავს და­ა­დებს. ამით მას­ზე უპი­რა­ტე­სო­ბას გა­მო­ხა­ტავს.



რა­ტომ უყეფს ძაღ­ლი ფოს­ტა­ლი­ონს?

სრუ­ლი­ა­დაც არ არის გა­საკ­ვი­რი, თუ­კი თქვე­ნი ძაღ­ლი ყო­ველ­დღე ერ­თსა და იმა­ვე დროს მო­სულ ფოს­ტა­ლი­ონს ცნობს. მაგ­რამ, მი­უ­ხე­და­ვად ამი­სა, მა­ინც გა­აფ­თრე­ბუ­ლი ყე­ფით ხვდე­ბა, რაც სრუ­ლი­ად გა­უ­გე­ბა­რი­ა. ამის მი­ზე­ზი რომ გა­ი­გოთ, თა­ვი მის ად­გი­ლას უნ­და წარ­მო­იდ­გი­ნოთ. თა­ვი­დან, რო­ცა პირ­ვე­ლად და­ი­ნა­ხავს კარ­თან მო­სულ ფოს­ტა­ლი­ონს, `უცხ­ოს­გან­~ სახ­ლის დაც­ვას ცდი­ლობს და ხმა­მაღ­ლა უყეფს. რო­ცა ფოს­ტა­ლი­ო­ნი მი­დის, თქვე­ნი ძაღ­ლი სი­ა­მა­ყე­სა და თავ­და­ჯე­რე­ბუ­ლო­ბას გრძნობს იმის გა­მო, რომ თა­ვი­სი მო­ვა­ლე­ო­ბა პირ­ნათ­ლად შე­ას­რუ­ლა და `უცხო პი­რი~ სახ­ლი­დან გა­ა­ძე­ვა. ამის შემ­დეგ, რამ­დენ­ჯე­რაც ფოს­ტა­ლი­ო­ნი მო­ად­გე­ბა თქვენს კარს, ძაღ­ლი იმ­დენ­ჯერ ატეხს ხმა­უ­რი­ან გან­გაშს – ჰგო­ნი­ა, რად­გა­ნაც ერ­თხელ გა­ა­ძე­ვა, კვლა­ვაც გა­მო­უ­ვა და გამ­წა­რე­ბით უყეფს. ფოს­ტა­ლი­ო­ნი კი, ბუ­ნებ­რი­ვი­ა, მი­დის...



სხეულის ენის მოკლე მიმოხილვა

ძაღ­ლის სხე­უ­ლის ნა­წი­ლე­ბის მოძ­რა­ო­ბა­ზე დაკ­ვირ­ვე­ბით ამ ცხო­ვე­ლე­ბის შე­სა­ხებ ბევრ
რა­მეს შე­იტყ­ობთ.


თვა­ლე­ბი

• თუ ძაღ­ლი მო­გაშ­ტერ­დათ, ეს ნიშ­ნავს, რომ გამ­ბე­და­ვი და თავ­და­ჯე­რე­ბუ­ლი­ა.
• მშვი­დი შე­მო­ხედ­ვა კმა­ყო­ფი­ლე­ბის მა­უწყ­ე­ბე­ლი­ა.
• მზე­რის არი­დე­ბა მო­წი­წე­ბას გა­მო­ხა­ტავს.
• დაჭყ­ე­ტი­ლი გუ­გე­ბი შიშ­ზე მი­უ­თი­თებს.



ყუ­რე­ბი  

• დაშ­ვე­ბუ­ლი ყუ­რე­ბი სიმ­შვი­დის ნი­შა­ნი­ა.
• დაც­ქვე­ტი­ლი ყუ­რე­ბი სიფ­ხიზ­ლე­სა და სიფ­რთხი­ლე­ზე მიგ­ვა­ნიშ­ნებს.
• დაც­ქვე­ტი­ლი და წინ წა­მო­წე­უ­ლი ყუ­რე­ბი ნიშ­ნავს, რომ ძაღ­ლი გა­ა­ვე­ბუ­ლია და მზად არის საბ­რძოლ­ვე­ლად.
• უკან გა­და­წო­ლი­ლი ყუ­რე­ბი შფოთ­ვა­სა და შიშ­ზე მი­ა­ნიშ­ნებს.


სხე­უ­ლის მოძ­რა­ო­ბე­ბი

• თა­თე­ბით ფხოჭ­ნა კმა­ყო­ფი­ლე­ბის ნი­შა­ნი­ა.
• თუ მე­ო­რე ძაღლს სა­ხეს ულო­კავს, სა­თა­მა­შოდ ეპა­ტი­ჟე­ბა ან მის მი­მართ კე­თილ­გან­წყო­ბი­ლი­ა.
• რო­ცა წელ­შია მოხ­რი­ლი, თა­თე­ბი წინ აქვს გა­მო­წე­უ­ლი, ზურ­გი და გა­ვა კი აწე­უ­ლი და თან კუდს აქი­ცი­ნებს – ვინ­მეს სა­თა­მა­შოდ იწ­ვევს ან უბ­რა­ლოდ სი­ხა­რულს გა­მო­ხა­ტავს.
• მე­ო­რე ძაღ­ლის მინ­და­ო­ზე თა­ვის ჩა­მო­დე­ბა დო­მი­ნან­ტო­ბის მი­მა­ნიშ­ნე­ბე­ლი­ა.
• თუ ად­გი­ლი­დან არ იძ­ვრის, რაღაცის ეში­ნი­ა.
• სხვა ძაღ­ლთან ან ადა­მი­ან­თან გა­ხა­ხუ­ნე­ბა მე­გობ­რუ­ლი ჟეს­ტი­ა.



პი­რი და ლა­შე­ბი

• აქო­ში­ნე­ბუ­ლი ძაღ­ლი ან სა­თა­მა­შო­დაა გან­წყო­ბი­ლი, ან აღ­გზნე­ბუ­ლი­ა, ან­და  სცხე­ლა.
• ჩა­მოშ­ვე­ბუ­ლი ლა­შე­ბი სიმ­შვი­დე­ზე მეტყ­ვე­ლებს.
• პირ­მო­კუ­მუ­ლი ძაღ­ლი ან რა­ღა­ცა­ზე ფიქ­რობს, ან, უბ­რა­ლოდ, მშვი­დად არის.
• ლა­შე­ბის ლოკ­ვით ძაღ­ლი მი­ა­ნიშ­ნებს, რომ რა­ღა­ცა­ზე შფო­თავს, ან ადა­მი­ა­ნის ან რო­მე­ლი­მე თა­ნა­მოძ­მის ყუ­რადღ­ე­ბის მიქ­ცე­ვას ცდი­ლობს.
• კბი­ლე­ბის დაკ­რე­ჭი­თა და ღრე­ნით გაფ­რთხი­ლებთ – მო­ე­რი­დოთ, ან საბ­რძოლ­ვე­ლად მზად­ყოფ­ნას გა­მო­ხა­ტავს. 


აშ­ლი­ლი ბა­ლა­ნი

• აშ­ლი­ლი ბა­ლა­ნი (მხრებ­სა და თე­ძო­ებ­ზე) მი­უ­თი­თებს, რომ ძაღ­ლი შე­ში­ნე­ბუ­ლი­ა, ან მე­ო­რე ძაღლს ექიშ­პე­ბა.
• და­წო­ლი­ლი ბა­ლა­ნი ძაღ­ლის სიმ­შვი­დის ნი­შა­ნი­ა.

კუ­დი

• მო­დუ­ნე­ბუ­ლი და დაშ­ვე­ბუ­ლი კუ­დი მი­უ­თი­თებს, რომ ძაღ­ლი მშვი­დად და თა­ვი­სუფ­ლად გრძნობს თავს.
• აპ­რე­ხი­ლი კუ­დი სიფ­ხიზ­ლის მა­უწყ­ე­ბე­ლი­ა.
• თუ ძაღლს კუ­დი აწე­უ­ლი აქვს და აქი­ცი­ნებს, ამით მღელ­ვა­რე­ბას გა­მოხ­ატავს.
• აქეთ­-ი­ქით ნე­ლა მო­ქა­ნა­ვე გაშ­ვე­რი­ლი კუ­დი მი­ა­ნიშ­ნებს, რომ ძაღ­ლი რა­ღა­ცას ფხიზ­ლად და­რა­ჯობს.
• ჩა­მოშ­ვე­ბუ­ლი კუ­დი გვიჩ­ვე­ნებს, რომ ძაღლს რა­ღაც აწუ­ხებს, ან ვერ ბე­დავს რა­მეს.
• ლა­ჯებ­ში მოქ­ცე­უ­ლი კუ­დი აშ­კა­რად ში­შის მა­ნიშ­ნე­ბე­ლი­ა.     



გრძნობათა ორგანოები

მხედ­ვე­ლო­ბა
ძაღ­ლებს დიქ­რო­მა­ტუ­ლი მხედ­ვე­ლო­ბა აქვთ – აღიქ­ვა­მენ ლურჯს, მწვა­ნეს, კრე­მის­ფერს, თეთრს, რუხ­სა და შავს. ვერ არ­ჩე­ვენ წი­თელსა და ყვი­თელ ფე­რებს. არაჩ­ვე­უ­ლებ­რი­ვად ხე­და­ვენ ღა­მით, რად­გან აქვთ ტა­პე­ტუ­მი, თვა­ლის გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი შრე, რაც მათ ხედ­ვას მკვეთ­რად აუმ­ჯო­ბე­სებს და თვა­ლებს სიბ­ნე­ლე­ში ელ­ვა­რე­ბას სძენს. მხედ­ვე­ლო­ბის არე ისეთ ბრტყელ­სა­ხი­ან ძაღ­ლებ­ში, რო­გო­რი­ცა­ა, მოპ­სი, 190 გრა­დუ­სი­ა, ხო­ლო მწევ­რებ­ში – 2700.



სმე­ნა
ადა­მი­ა­ნებ­თან შე­და­რე­ბით ძაღ­ლებს გა­ცი­ლე­ბით მა­ღა­ლი სიხ­ში­რის ბგე­რი­თი სიგ­ნა­ლე­ბი და­ახ­ლო­ე­ბით ოთხ­ჯერ დი­დი მან­ძი­ლი­დან ეს­მით. მა­თი ყუ­რე­ბი ისეა აგე­ბუ­ლი, რომ ბგე­რი­თი ტალ­ღე­ბი მაქ­სი­მა­ლუ­რად აღიქ­ვას. ფარ­თო და ღრმა ნი­ჟა­რებ­ზე მი­მაგ­რე­ბუ­ლია 15-მდე სხვა­დას­ხვა კუნ­თი. ამი­ტომ ძაღ­ლებს შე­უძ­ლი­ათ ყუ­რე­ბი სხვა­დას­ხვა მი­მარ­თუ­ლე­ბით  ამოძ­რა­ონ. ძაღ­ლებს, რომ­ლებ­საც ძაღ­ლი­სებ­რთა ოჯა­ხის გა­რე­უ­ლი სა­ხე­ო­ბე­ბის (მა­გა­ლი­თად, მე­ლას) მსგავ­სი აც­ქვე­ტი­ლი ყუ­რე­ბი აქვთ, უკე­თე­სი სმე­ნა აქვთ, ვიდ­რე დაშ­ვე­ბულ­ყუ­რი­ან ჯი­შებს.


შე­ხე­ბა
ადა­მი­ა­ნებ­თან და თა­ნა­მოძ­მე­ებ­თან ურ­თი­ერ­თო­ბა­სა და მჭიდ­რო კავ­ში­რე­ბის დამ­ყა­რე­ბა­ში ძაღლს მხედ­ვე­ლო­ბა­ზე, ყნოს­ვა­სა და სმე­ნა­ზე მე­ტად შე­ხე­ბა ეხ­მა­რე­ბა – ახალ­და­ბა­დე­ბუ­ლი ლეკ­ვები თვა­ლის ახე­ლამ­დეც რომ მო­ა­ცი­ლოთ დე­დას, მა­ინც ად­ვი­ლად მი­აგ­ნებენ, რად­გან დრუნ­ჩზე გან­ლა­გე­ბუ­ლი აქვთ სენ­სო­რუ­ლი რე­ცეპ­ტო­რე­ბი. ადა­მი­ა­ნე­ბის მსგავ­სად ისი­ნიც შე­იგ­რძნო­ბენ შე­ხე­ბას სხე­უ­ლის ნე­ბის­მი­ერ ნა­წილ­ზე, ამი­ტო­მაც სი­ა­მოვ­ნებთ მო­ფე­რე­ბა. ძაღ­ლე­ბი სწო­რედ შე­ხე­ბის მეშ­ვე­ო­ბით აგე­ბი­ნე­ბენ თა­ნა­მოძ­მე­ებს სა­კუ­თარ ად­გილს იე­რარ­ქი­ა­ში.


ყნოს­ვა
შეგ­რძნე­ბე­ბი­დან ძაღ­ლის­თვის ყვე­ლა­ზე მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია ყნოს­ვა, რო­მე­ლიც ადა­მი­ან­თან შე­და­რე­ბით 100000-ჯერ მძაფ­რი აქვს. ჩვე­ნი ყნოს­ვის მი­და­მოს ფარ­თო­ბია და­ახ­ლო­ე­ბით 4,2 სმ2, ძაღ­ლე­ბის კი – 150 სმ2. რაც უფ­რო დი­დია  ძაღ­ლი, მით უფ­რო მძაფ­რი აქვს ყნოს­ვა, რაც მას სა­შუ­ა­ლე­ბას აძ­ლევს შე­უც­დომ­ლად აი­ღოს კვა­ლი,  ამო­იც­ნოს თა­ვი­სი ნა­ყა­რის წევ­რე­ბი, იპო­ვოს მეწყ­ვი­ლე და მი­აგ­ნოს ძაღ­ლებს, სხვა ცხო­ვე­ლებ­სა და ადა­მი­ა­ნებს.


გე­მოვნება
ძაღ­ლებს გე­მო­ზე მე­ტად სუ­ნი აინ­ტე­რე­სებთ (გან­სა­კუთ­რე­ბით მძაფ­რი და უსი­ა­მოვ­ნო სუ­ნი იზი­დავთ) – საჭ­მელს ჯერ დაყ­ნო­სა­ვენ, მე­რე კი გე­მოს გა­უ­სინ­ჯა­ვად იწყ­ე­ბენ თქვლე­ფას. იმის გა­მო, რომ გე­მოვ­ნე­ბის რე­ცეპ­ტო­რე­ბი გან­სა­კუთ­რე­ბით არ აქვთ გან­ვი­თა­რე­ბუ­ლი, შე­უძ­ლი­ათ ყო­ველ­დღე ერ­თი და იმა­ვე საჭ­მლით დაკ­მა­ყო­ფილ­დნენ. ადა­მი­ა­ნის მსგავ­საც, მა­თაც შე­უძ­ლი­ათ გა­ნას­ხვა­ონ საკ­ვე­ბის ტკბი­ლი, მჟა­ვე, მლა­შე და სხვა გე­მო.  ზო­გა­დად, ძაღლს აქვს და­ახ­ლო­ე­ბით 1700 გე­მოვ­ნე­ბის რე­ცეპ­ტო­რი, ადა­მი­ანს – და­ახ­ლო­ე­ბით 9000.